Ojciec alkoholik – jak postępować i jak pomóc dziecku i uzależnionemu?
Alkoholizm nie dotyczy jedynie osoby uzależnionej od niego, ale całej rodziny alkoholika. Dużo mówi się o współuzależnieniu, a także o syndromie DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików).
„Mój tata jest alkoholikiem” – życie dziecka w rodzinie alkoholowej
Alkoholik nie kontroluje swoich myśli i zachowania. W ten sposób wyniszcza życie zarówno swoje, jak i swoich bliskich. Członkowie rodziny zaczynają koncentrować się na zapobieganiu kolejnego upicia, ciągu lub też próbują usunąć widoczne szkody i zniszczenia popełnione przez osobę uzależnioną pod wpływem używki. Życie z alkoholikiem nie jest łatwe. Może przybierać różne formy. Problemem jednej rodziny mogą być przeplatające się wzajemnie okresy abstynencji i powracających ciągów alkoholowych. Druga rodzina może stale żyć w strachu przed agresją i przemocą ze strony alkoholika, który jest oprawcą. Trzecia rodzina z kolei będzie zmagać się z próbami wycofania alkoholika z własnego życia rodzinnego, decydując się np. na rozpad rodziny.
Na uzależnieniu rodzica, niezależnie od formy jaką ono przybiera, zawsze najbardziej cierpią dzieci. Najczęściej dotyczy to dysfunkcji rodzinnej spowodowanej uzależnieniem ojca, ponieważ statystycznie alkoholizm dotyka głównie mężczyzn, jednak uzależnienie kobiet również się zdarza. Ma ono jednak inną formę i znacząco różni się od przejawów męskiego alkoholizmu. Znane są również historie dzieci, które wychowywały się w rodzinie, w której uzależnienie dotykało obojga rodziców. Sytuacja ta jest o tyle trudna i niebezpieczna, że w takim przypadku znacząco spadają szanse dziecka na otrzymanie odpowiedniej opieki, pomocy i wsparcia, skazując tym samym dziecko na duże ryzyko powielenia wzorców swoich rodziców w przyszłości.
Reguły rodzin alkoholowych
W rodzinie alkoholowej obowiązują główne trzy zasady:
- Milcz – nie mów, nie wspominaj, nie opowiadaj nikomu o tym, co dzieje się w rodzinie,
- Bądź wątpliwy – nie ufaj ludziom, mogą cię skrzywdzić – zasada ta dotyczy osób trzecich jak i innych członków rodziny,
- Bądź apatyczny – nie odczuwaj emocjo, nie okazuj słabości, nie zastanawiaj się nad własnymi uczuciami i emocjami.
Dzieci, które wychowują się w rodzinie alkoholowej znacznie częściej padają ofiarami przemocy fizycznej i psychicznej, niż ich rówieśnicy z innych rodzin. Co ciekawe, akty przemocy zdarzają się zarówno w momencie upojenia alkoholowego rodzica, jak i w chwilach, gdy jest on trzeźwy. Często takie dziecko stosując zasady rodzin alkoholowych nie informują o sytuacjach odbywających się w domu. Punktem kulminacyjnym jest moment widoczności śladów – wtedy dziecko dopytywane o przyczyny licznych obrażeń fizycznych jest bardziej skłonne do zwierzeń. Oprócz bicia dzieci z rodzin dysfunkcyjnych doznają krzywd psychicznych. Są poniżane, często wyzywane od najgorszych, zastraszane. Często są również świadkami przemocy pomiędzy rodzicami co dodatkowo obniża ich zdrowie psychiczne. Zdarza się, że toksyczny ojciec alkoholik podświadomie wykorzystuje potrzebę dziecka do identyfikacji i bliskości wzmacniając agresję kierując ją w stronę matki. Często uzależniony rodzic wykazuję postawę odrzucającą dziecko. Może pojawić się również szantaż emocjonalny. Szczególnie dramatyczną formę przybiera w momencie walki rodziców ze sobą, próbując przeciągnąć dziecko na jedną ze stron.
Znane są sytuacje, kiedy jeden z rodziców niezależnie od jego uzależnienia lub jego braku, uczyniło z dziecka swojego powiernika. W takiej sytuacji dziecko zostaje zmuszone przestać być dzieckiem, zaczyna być obarczone problemami i sprawami dorosłych, które znacznie obciążają je emocjonalnie. Dodatkowo dzieci z rodzin alkoholowych częściej niż inne dzieci padają ofiarami molestowania seksualnego. Są również skrajnie zaniedbane pod wszystkimi względami, zaczynając od zaspokajania potrzeb fizjologicznych (głód, zaburzany sen), jak i potrzeby bezpieczeństwa, rozwoju intelektualnego, czy też społecznego.
Ojciec alkoholik a córka
U dziewcząt, które posiadają ojca alkoholika zostaje zaburzone postrzeganie mężczyzny. Powstały obraz wynika z postaw, reakcji, zachowań oraz słów mężczyzny nadużywającego alkohol. W ten sposób dziewczynka podświadomie wykształca u siebie błędne wzorce relacji z mężczyzną, które widoczne będą w jej dorosłym życiu, szczególnie na etapie tworzenia własnej rodziny. Tym samym rodzic alkoholik niszczy życie rodzinne dzieci w każdym wieku, od najwcześniejszych chwil życia, aż do dorosłości, przenosząc patologiczny schemat funkcjonowania rodziny na kolejne pokolenia.
To co wyróżnia córki ojców alkoholików od jej rówieśniczek to częściej pojawiające się postawy introwertyczne, zaburzone poczucie bezpieczeństwa, brak stabilności emocjonalnej, obniżona samoocena, a także przejawianie zachowań impulsywnych, które uwarunkowane są przez odczuwanie krzywd emocjonalnych. Wszystkie z wymienionych czynników utrudniają tworzenie zdrowych relacji z innymi ludźmi.
Ojciec alkoholik a syn
Nadużywający alkoholu rodzic jest szkodliwym wzorem zarówno dla córek, jak i dla synów. Chłopcy identyfikują się z ojcami, uczą się roli mężczyzny poprzez ich obserwację i naśladownictwo. Na tej podstawie dziecko wyciąga własne, bardzo często błędne wnioski, aczkolwiek zdarza się, że syn alkoholika nie zawsze w dorosłym życiu zostaje alkoholikiem. Znane są przypadki całkowitej abstynencji wywołanej negatywnymi doświadczeniami z dzieciństwa. Niestety znacznie częściej obserwuje się częstsze sięganie po alkohol przez synów alkoholików, przez co dochodzi do powielenia wzorców – tym samym na zasadzie modelowania synowie alkoholików sami uczą się nadużywania alkoholu.
Syndrom DDA – skutki wpływu rodzica-alkoholika
Grupę Dorosłych Dzieci Alkoholików tworzą dzieci wychowanych w rodzinie dysfunkcyjnej gdzie występował alkohol. W takim przypadku sytuacja domowa jest przyczyną występowania problemów takich osób w ich życiu dorosłym. Napotykane na co dzień problemy domowe sprawiają, że takie dziecko musi szybciej dorosnąć, pozbywając się szans na normalne, szczęśliwe dzieciństwo. Dodatkowo dzieci alkoholików narażone są na większe ryzyko pojawienia się problemów w okresie rozwojowym, a także w późniejszych etapach życia. Odczuwane są objawy chorób psychosomatycznych, pojawiają się uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Takie osoby nie są zdolne wejść w prawidłowe relacje z osobami trzecimi, często ich związki są nieudane, co dodatkowo pogłębia już istniejące zaburzenia emocjonalne. Należy podkreślić, że dorosłe dziecko alkoholika potrzebuje specjalistycznej pomocy – bez niej może nie poradzić sobie z nawiązywaniem relacji i pokonaniem traum z przeszłości.
Co robić, kiedy ojciec jest alkoholikiem?
Nie należy ukrywać sytuacji rodzinnej, a szukać pomocy i wsparcia. Z dzieckiem warto dużo rozmawiać, nazywać wprost problemy i opisywać ich mechanizm działania dostosowując treść do możliwości dziecka. Warto nauczyć dziecko zadawania pytań oraz udzielać odpowiedzi na jego wątpliwości. Dziecko alkoholika, jeszcze bardziej niż dziecko z dobrze funkcjonującej rodziny potrzebuje wsparcia, uwagi, poświęcenia mu czasu. Szczególnie niezbędne jest zapewnianie, że sytuacja rodzinna nie jest jego winą. Zadaniem matki jest reagowanie na przejawy agresji ze strony ojca. Jeśli taka rodzina potrzebuje wsparcia może udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznej, skorzystać z bezpłatnej infolinii lub porozmawiać z psychologiem i pedagogiem w szkole dziecka.